Чарка, шкварка, іншамарка

«12 красавіка 2017 года ў трэст «раммантажбуд» на першым рудаўпраўленні аат «беларуськалій» у салігорску адбыўся стыхійны сход мантажнікаў. Як паведаміў агенцтву старшыня першаснай арганізацыі незалежнага прафсаюза гарнякоў аат «беларуськалій» сяргей чаркасаў, работнікі трэста адмовіліся працаваць, абураючыся рэзкім зніжэннем аплаты працы: у параўнанні з пачаткам года заробкі мантажнікаў ўпалі ўдвая» (naviny. By). «на прадпрыемствах, а гэта вінзавод, дзе цяпер часта адпраўляюць у адпачынак за свой кошт, або пмк, дзе затрымліваюць зарплату месяцамі, за такія капейкі працаваць няма сэнсу. Уся праца ў райцэнтры — гэта райвыканкам або міліцыя. Там сядзяць свае людзі.

Астатнім працы няма» (naviny. By). І вось здарылася тое, што даўно (вельмі даўно) павінна было здарыцца і аб чым так доўга папярэджвалі беларусаў. Іх заробкі і ўзровень жыцця сталі прыходзіць у адпаведнасць з тым узроўнем, які можа забяспечыць непасрэдна беларуская эканоміка. Усё тое, што мела месца раней, было, так бы мовіць, не зусім праўдай. Шмат у чым спецыфічны ўзровень жыцця (на фоне яшчэ больш спецыфічнай эканомікі) тлумачыўся нічым іншым, як ўліваннямі з расейскага бюджэту.

Проста гэта працягвалася так доўга, што людзі ўжо забыліся, што можа быць як-то інакш. У якасці «якога-то іншага» варыянту разглядалася «чароўная еўрабеларусь». Дарэчы, менавіта так да гэтага часу вядуцца дыскусіі ў беларускай медыйнай прасторы: жыць за кошт расеі або за кошт еўропы (і хто дасць больш!). Бяда ў тым, што ў бліжэйшыя гады беларусі трэба будзе жыць за свой уласны кошт (і чым далей, тым больш). Уласна кажучы, нічога страшнага або незвычайнага ў гэтым няма: большасць савецкіх рэспублік (уключаючы расію), так ці інакш праз гэта прайшлі.

Пры крушэнні ссср гэта было, калі общесоюзная эканоміка спачатку працавала ўсё горш і горш. А потым знікла. І многім давялося выжываць. Выжывалі, хто як мог.

90-я былі цяжкім часам і ў прыбалтыцы, і ў закаўказзе, у сярэдняй азіі. Хто цікавіцца — удакладніце, як рэзка, дапусцім, змяніўся ўзровень жыцця ў сверхблагополучной савецкай грузіі адразу пасля распаду ссср. Так што нічога новага, цікавага, незвычайнага ў сённяшняй беларусі не адбываецца. Рб ад гэтага вельмі доўга ратаваў зусім не былы старшыня калгаса, а расейская эканамічная дапамога.

Так што сённяшні крызіс у рб носіць цалкам заканамерны характар, проста гэта павінна было здарыцца значна, значна раней. Як і ў суседніх польшчы, украіне, літве. «паўзу расейскай дапамогі», якую трэба было выкарыстоўваць для рэформаў эканомікі і стварэння новых вытворчасцей, эліта беларусі выкарыстала для замарожвання сітуацыі. Такое вось было прынята рашэнне, і прынятае яно было зусім не ў маскве (там была зусім іншая палітыка), а як раз у «суверэннай менску».

І вось з 2011 года імкліва ідзе «размарозка». Стартэра паслужыла, як ні дзіўна, знешнепалітычная праблема (грузія/абхазія/ю. Асеція). Беларусь — гэта вельмі невялікая краіна, але як-то вельмі «ўмела» трапляе пад вялікія знешнепалітычныя раздачы.

Зайздроснае мастацтва. Безумоўна, фінансавы крызіс у рб меў унутраныя прычыны (дзярж. Кантроль эканомікі і адмоўны гандлёвы баланс), але спускавым кручком паслужыла менавіта «непрызнанне». Што, дарэчы, даказала вельмі нізкую кампетэнтнасць кіраўніцтва краіны.

Прызнанне/непрызнанне ю асеціі было вельмі сур'ёзным «головняком» і патрабавала ад беларускага кіраўніцтва вышэйшай ступені дыпламатычных талентаў. Гэта было вельмі сур'ёзна «выклікам» для кіраўніцтва краіны. І беларусь «бліскуча» праваліў экзамен. З усіх магчымых (а іх было зусім не два і не тры) варыянтаў быў абраны самы дурны, самы праблемны і самы скандальны.

Гэта значыць паабяцаць г-ну мядзведзеву прызнаць цхінвал. І не прызнаць! горш гэтага ўявіць што-то немагчыма. Самае няправільнае рашэнне. Каб не быць галаслоўным: у рб было шмат варыянтаў рашэння па паўднёваасецінскай праблемы: напрыклад, з самага пачатку вельмі выразна асудзіць грузінскую агрэсію, выслаць гуманітарную дапамогу.

Але так жа выразна не прызнаваць ю асецію (не парушаючы «міжнароднае права!). Шчыра, прама і лагічна. З самага пачатку. Або загадзя цалкам ухіліцца ад усіх каўказскіх спраў (што там забыліся беларусы?).

Нас гэта не тычыцца (зачыніцца наглуха!). Горш, але таксама шчыра. Ці яшчэ да канфлікту назойліва прапаноўваць свае «міратворчыя паслугі», а пасля вайны «пакрыўдзіцца на ўсіх мілітарыстаў» і «зачыніць брамку». Варыянтаў было шмат.

Але беларусы выбралі самае «хітрае» і вельмі няўдалае рашэнне. Менавіта з гэтага моманту расея пачынае скарачаць дапамогу. Гэта значыць перад беларускай дыпламатыяй стаяла вельмі сур'ёзная задача. І беларуская дыпламатыя цалкам абняславілася.

Дарэчы, менавіта тады пачынаюцца найцікавыя кантакты з мвф. Ці магла расія «дапамагчы» ў момант таго самага крызісу 2011 года? безумоўна. Але беларускі мзс зрабіў усё, каб гэта не адбылося. Канчаткова адносіны па лініі масква-менск дабіў ўкраінскі крызіс (і ў меншай ступені крызіс у сірыі/карабах).

Чаму-то ў свядомасці беларусаў існуе такі савецкі рэлікт, як «бязвыплатная эканамічная дапамога». Ссср, у прынцыпе, яе аказваў, але не цалкам «бязвыплатна». Звычайна ў адказ патрабавалася палітычная і ідэалагічная лаяльнасць. Можна іранізаваць з нагоды таго, наколькі ўсё гэта нам было трэба.

Але лаяльнасць прадугледжвалася. Беларускае «вынаходства» — гэта эканамічная дапамога без усякай адказ лаяльнасці (мы незалежная дзяржава!). Дык вось, калі наступствы непрызнаньня абхазіі/ю асеціі былі цяжкімі, то«анэксія крыма і сепаратысты» (а менавіта так пісалі ў беларускіх газэтах) паставілі тлустую кропку ў пытаннях «эканамічнай дапамогі братняму беларускаму народу». Кіно скончылася, за ўсё трэба плаціць.

Загуляліся «рабяты-акцябраты» з беларускага кіраўніцтва. Крым быў асабістым праектам. В. Пуціна.

Самым галоўным і значным праектам. І любую «фронду» у дадзеным пытанні ён разглядаў як асабістую абразу. А як мы ўсе разумеем, вырашальнае меркаванне ў пытанні выдзялення «дапамогі» як раз за ім. Гэта значыць перад знешнепалітычным ведамствам рб (і асабіста перад спадаром макеем!) была пастаўлена фантастычная па канфліктнасьці інтарэсаў задача: што рабіць ва ўмовах «вяртання крыма»? рашэнне не прымусіла сябе чакаць.

Сённяшняе драматычнае падзенне заробкаў у беларусі — гэта як раз шмат у чым следства «украінскага крыму», «дружбы з турчынавым» і паставак дызпаліва всу. Ну не можа ж расея аказваць эканамічную дапамогу краіне, якая не жадае прызнаваць яе тэрытарыяльную цэласнасць і паважаць яе знешнюю палітыку. Гэта як-то зневажальна у рэшце рэшт. Прыкладна тая ж здзелка, якую лукашэнка прапанаваў беларусам: матэрыяльны дабрабыт (чарка, скварка, іншамарка) у абмен на няўдзел у палітыцы — мела месца ў адносінах масква-мінск.

Палітычная лаяльнасць у абмен на эканамічныя прэферэнцыі. Бяда як раз у тым, што лукашэнка не проста «парушыў умовы» здзелкі. Бяда ў тым, што ён катэгарычна адмовіўся іх выконваць. Па сутнасці справы, усе гэтыя гады ён іх дэманстратыўна ігнараваў.

З асаблівым цынізмам так сказаць: мы незалежная дзяржава, і нам ніхто не ўказ! тады навошта было аб чым-то дамаўляцца? тут у беларусаў прынята ўсё мяшаць у адну кучу: агульную гісторыю, мову, саюзная дзяржава, незалежнасць. Сацыяльныя прынцыпы і алігархаў. І старанна змешваць вялікі апалонікі. І так, у гэтым месіве ўжо нічога не зразумееш і не дакажаш.

Але варта спрасціць сітуацыю, вярнуцца, так бы мовіць, на зыходныя. І ўсё становіцца крышталёва ясна: была дамоўленасць, простая і зразумелая, — эканамічная дапамогу ў абмен на палітычную лаяльнасць. Пры гэтым беларусам ніхто рукі не выкручваў, хочаш пагаджайся, не хочаш — адмоўся. Пасля ўкраінскага канфлікту казаць аб нейкай там палітычнай лаяльнасці афіцыйнага мінска досыць смешна. І рана ці позна гэта павінна было здарыцца (з астатнімі рэспублікамі гэта здарылася значна раней).

Пераклад адносін на чыста камерцыйныя рэйкі. «перадапошняя рэспубліка» — украіна праз гэта прайшла зусім нядаўна — у выніку жыццёвы ўзровень зваліўся ў некалькі разоў і па дадзеным крытэры кіеў наблізіўся да сярэдняй азіі. Вось менавіта гэта самае цяпер адбываецца з беларуссю. Жыццёвы ўзровень не проста ўпадзе, ён упадзе да ўзроўню краін трэцяга свету.

Самае сумнае, таму што ён ужо не вернецца. Вось у кіеве, напрыклад, не толькі праводзяць еўрабачанне (євробачення!), але і збіраюцца прыкрыць метро. А што зробіш, метро — гэта вельмі дорага для краіны трэцяга свету. І нават для яе сталіцы.

Гэта значыць, пасля разрыву з расеяй украіна паступова (і балюча!) прывыкае да новых жыццёвых стандартаў. Спроба «сесці на шыю еўропе» поспехам не ўвянчалася. Цяпер той жа самы працэс, запушчаны ў беларусі, што ўжо мела там сур'ёзныя палітычныя наступствы. І на гэтак чаканай у беларусі сустрэчы пуцін-лукашэнка апошнім было заяўлена, што даўгі трэба плаціць.

І доўг за газ таксама. Не таго чакаў аляксандр рыгоравіч ад сустрэчы, не таго. У прынцыпе сума для расеі невялікая і пытанне мог бы вырашыцца, але гэты варыянт мае на ўвазе пад сабой зусім іншы фармат адносін (без выпадаў і плевков ў адрас расеі). Многіх здзівіла ў пачатку года адсутнасць выразнай рэакцыі расеі на арышт «прарасейскіх блогераў» ў беларусі.

Нічога дзіўнага — было зразумела з самага пачатку, што гэта даволі брудная правакацыя. Разлік рабіўся менавіта на жорсткую рэакцыю масквы, з тым каб можна было гучна крычаць, што «нас крыўдзяць». Замест гэтага беларускім элітам была прадастаўлена цудоўная магчымасць асабіста тлумачыць народанасельніцтве, што адбываецца з заробкамі, коштамі на камуналку, працай, пенсіямі і узроўнем жыцця ў цэлым. Аднак жа дорага абышлася аляксандру рыгоравічу сяброўства з пятром аляксеевічам.