Непапулярная Зімовая вайна стала папярэднікам Вялікай Перамогі

гісторыя з далёкай грамадзянскай

гэтая вайна непапулярная ў асяроддзі расейскіх палітыкаў і гісторыкаў, ды і ў народзе. Таму прычынай два важных фактару: вялікія страты, панесеныя чырвонай арміяй у баях з фінамі, і захоп чужой тэрыторыі. Другі фактар быў асаблівым раздражняльнікам, паколькі канфліктаваў з афіцыйнай трактоўкай войнаў, падзеленых савецкімі ідэолагамі на «справядлівыя» і «несправядлівыя», сінонімам якіх былі вызваленчыя і захопніцкія вайны.

Таму аб савецка-фінляндскай вайне 1939-1940 гадоў было прынята казаць мімаходзь (практычна скорагаворкай), каб не закранаць балючыя для ідэалогіі пытанні. Такое змаўчанне выйшла бокам, калі ў постсавецкі час талерантныя гісторыкі зрабілі акцэнт на далучэнні фінскіх тэрыторыяў, не асабліва паглыбляючыся ў прыроду канфлікту. Між тым, яго карані трэба шукаць у гарачае час грамадзянскай вайны, калі фінскія нацыяналісты, взбодренные дадзенай незалежнасцю, марылі аб «вялікай фінляндыі» і накіраваліся на рускую поўнач. Гісторыі вядомыя дзве савецка-фінскія вайны таго перыяду (1918– 1920 і 1921-1922 гадоў). Абодва яны праходзілі на расійскай тэрыторыі. Было час, калі белофинны (памятаеце такіх?) кантралявалі да пяці валасцей архангельскай губерні.

Яны стварылі на гэтых землях непрызнаная паўночна-карельское дзяржава, закончившее сваё існаванне па ўмовах тартускага мірнага дагавора паміж рсфср і фінляндыяй ад 14 кастрычніка 1920 года. Савецка-фінскія вайны дваццатых гадоў айчынныя гісторыкі расцэньвалі як барацьбу з замежнай інтэрвенцый. Па сканчэнні часу, з якога боку да гэтых канфліктаў не падыходзь, іншую ацэнку падабраць складана.

як фінскія ўлады запісалі ссср сваім ворагам

гэтыя вайны наклалі цяжкі адбітак на ўзаемаадносіны дзвюх краін. Фінскія газеты яшчэ доўга практыкаваліся ў нянавісці да савецкай расіі, наладжвалі народ на непрыманне не толькі краіны і ладу, але і простых савецкіх людзей. Улады таксама не мелі асаблівай любові да суседзяў. Вядомы выпадак, калі прэзідэнт фінляндыі свинхувуд падчас свайго візіту ў 1937 годзе ў берлін заявіў немцам, што «вораг расеі павінен быць заўсёды адным фінляндыі».

Між тым, у гэты час адносіны нашых краін будаваліся на дамове аб ненападзе і аб мірным урэгуляванні канфліктаў паміж фінляндыяй і савецкім саюзам, падпісаным зімой 1932 года. Нягледзячы на гэта міждзяржаўнае пагадненне, свинхувуд ўжо зачел савецкі саюз ворагам фінляндыі. Вось на такім эмацыйным фоне ў 1938 годзе пачаліся перамовы дзвюх краін аб тэрытарыяльным абмене. Масква ў чаканні вялікай вайны прасіла адсунуць фінскую мяжу на 90 кіламетраў ад ленінграда і здаць у арэнду ссср чатыры астравы ў фінскім заліве.

У якасці кампенсацыі фінляндыі прапанавалі тэрыторыю ў усходняй карэліі плошчай больш за пяць тысяч квадратных кіламетраў, удвая якая перавышае зямлі, запытаныя ў фінаў савецкім саюзам.

савецкі саюз атрымаў урокі з правалаў зімовай вайны

як гаворыцца, слова за слова – дайшло да рук. Перамовы аб абмене тэрыторыямі прывялі толькі да ўзмацнення напружання ў адносінах дзвюх краін. Усё скончылася гарачай вайной, якая сведчыць аб тым, што тэма прылеглых да ленінграду тэрыторый была надзвычай важная для савецкага саюза. Фармальнай падставай да вайны стаў так званы майнильский інцыдэнт. 26 лістапада 1939 года каля вёскі майніла у фінскай мяжы быў абстраляны артылерыяй наш пост.

Ссср накіраваў фінляндыі ноту пратэсту. Фіны адкінулі яе, не прызнаўшы сваю віну. Краіны сталі рыхтавацца да вайны. Яна пачалася літаральна праз чатыры дні.

Чырвоная армія атакавала фінаў на карэльскім пярэсмыку. Ваенная авіяцыя правяла бамбаванне хельсінкі, але зрабіў гэта вельмі няўдала. З-за памылкі пілотаў бомбы ўпалі на жылы сектар. Заходнія смі напоўніліся ілюстрацыямі разбурэнняў мірных фінскіх дамоў.

Ссср прызналі агрэсарам і выключылі з лігі нацый. З вялікімі праблемамі сутыкнулася чырвоная армія. Ваенныя гісторыкі лічаць, што савецкія стратэгі недаацанілі суперніка і ўмовы вядзення вайны. Сталін назваў гэта больш жорстка. Справа ў тым, што зімовай вайне папярэднічала перамога на халхін-голе, далучэнне акупаваных польшчай заходніх тэрыторый беларусі і украіны.

Гэтыя паспяховыя для чырвонай арміі падзеі адбыліся літаральна на працягу паўгода да вайны з фінляндыяй. Яны сфармавалі ў камандным складзе, на думку сталіна, псіхалогію «шапкамі закідалі». Вайну прыйшлося весці ва ўмовах лесисто-балоцістай мясцовасці і нізкіх тэмператур (маразы даходзілі да -40 градусаў). Рушылі ўслед адмовы тэхнікі, абмаражэнне асабістага складу. Яны нівеліраваў агнявое і колькасную перавагу чырвонай арміі. Незвычайным было і супраціў фінаў.

Яно насіла шмат у чым партызанскі характар, выкарыстоўваліся снайперы, палілі танкі бутэлькамі з запальнай сумессю, якая атрымала пазней назва «кактэйль молатава». Сутыкнуўшыся з гэтым, чырвоная армія несла вялікія страты. «самым трагічным эпізодам першага этапу баёў, – лічыць ваенны гісторык дзмітрый хазанаў, – стаў разгром 44-й стралковай дывізіі ў бітве на раатской дарозе. Да 8 студзеня 1940 года амаль усе злучэнне загінула або трапіла ўпалон, і толькі невялікая частка ваеннаслужачых здолела выйсці з акружэння, кінуўшы ўсю тэхніку і абоз (фінам дасталася 37 танкаў, 20 бронемашын, 350 кулямётаў, 97 гармат, 160 аўтамашын, усе радыёстанцыі)». Камандаванне злучэння на чале з камбрыгам аляксеем вінаградавым адправілі пад трыбунал і потым расстралялі.

Да лютага парадак на фронце навялі і сталі адціскаць фінаў. Да сярэдзіны сакавіка чырвоная армія заняла больш за 11 працэнтаў тэрыторыі фінляндыі. Пасля чаго быў заключаны мір на ўмовах савецкага саюза. Савецкі ўрад і камандаванне ркка ўлічылі ўрокі зімовай вайны. У адстаўку быў адпраўлены міністр абароны маршал клімент варашылаў – герой грамадзянскай вайны.

Сталін больш не давяраў яму такіх маштабных аперацый. Міністрам абароны быў прызначаны камандарм 1-га рангу сямён цімашэнка. Гэта пад яго кіраўніцтвам войскі паўночна-заходняга фронту штурмавалі «лініі манэргейма» і паставілі канчатковую кропку ў савецка-фінляндскай вайне. Пры міністры цімашэнка былі перагледжаны планы баявой падрыхтоўкі і тактыка дзеянняў бранетанкавых сіл. Ўлічылі шмат іншых рэчаў. Напрыклад, у авіяцыі адпрацавалі запуск рухавікоў ва ўмовах нізкіх тэмператур.

Гэта выдатна спатрэбілася ў баях пад масквой у 1941-м, калі савецкія лётчыкі ў моцныя маразы лёталі на баявыя заданні, а немцы – не. Унеслі карэктывы ў канструкцыю ўзбраенняў і тэхнікі. Сталі ўжываць падраздзяленні лыжнікаў. Прыйшоў у войскі «кактэйль молатава». Цяжкія ўрокі зімовай вайны, якая забрала жыцці 120 тысяч чырвонаармейцаў, сталі, па меркаванні ваенных гісторыкаў, папярэднікам нашай вялікай перамогі над гітлераўскай германіяй.