«Захад-81»: як СССР мог «скамячыць» сілы НАТО за трое сутак

Камандна-штабныя вучэнні – заўсёды нешта больш, чым проста адпрацоўка навыкаў. Ваенныя манеўры закліканы не толькі адтачыць ўзаемадзеянне розных родаў войскаў, але і прадэманстраваць патэнцыйнаму суперніку ўсю цяжар наступстваў на выпадак пачатку вайны. Сем гадзін на ядзерную вайну і моц савецкіх танкаў да канца 70-х адносіны ссср, зша і краін ната абвастрыліся да мяжы. Сцэнары ядзернай вайны ўжо нікому не здаваліся выдумкамі штабных фаталистов: войскі і з той, і з другога боку знаходзіліся ў стане падвышанай баявой гатоўнасці. Толькі што які заняў пост прэзідэнта зша рональд рэйган быў поўны рашучасці «правучыць камуністаў», аднак баявыя дзеянні з прымяненнем ядзернай зброі генштаб узброеных сіл ссср прапрацоўваў, мабыць, не менш дэталёва, чым амерыканскія ваенныя.

Сцэнар умоўных, але вельмі верагодных баявых дзеянняў, акрамя абмену ядзернымі ўдарамі, меркаваў актыўныя баявыя дзеянні ў цэнтральнай еўропе. Асноўнымі дзеючымі асобамі ў такі бітве павінны былі стаць войскі ссср пры ўдзеле краін аус (арганізацыі варшаўскага дагавора) і «ўвесь астатні свет», які складаўся пераважна з натаўскіх вайскоўцаў. Планаваннем і непасрэднай арганізацыяй вучэнняў з боку ссср займаўся маршал савецкага саюза і начальнік генеральнага штаба мікалай васільевіч агаркаў – адзін з самых таленавітых ваеначальнікаў ў пасляваеннай гісторыі краіны. Уклад маршала агаркава ў баявыя магчымасці савецкай арміі да гэтага часу складана ацаніць цалкам, паколькі менавіта з яго ініцыятывы пачыналіся многія акр ў савецкім впк, звязаныя ў асноўным са сродкамі кіравання войскамі і працэсамі іх тылавога забеспячэння.

Начальнік генеральнага штаба, мікалай васільевіч агаркаў, нягледзячы на салідны ўзрост (у 1981 годзе яму споўнілася 64 гады), думаў вельмі прагрэсіўна. Менавіта огаркову належыць ідэя звязаць разам не толькі сучасныя сродкі сувязі і апрацоўкі інфармацыі, але і звязаць у адзіную баявую сістэму ўсе роду войскаў – кожнага радавога, афіцэра і генерала. Па ўсіх франтах! да 1981 годзе узброеныя сілы ссср значна «дадалі» ў якасным і матэрыяльна-тэхнічным стаўленні. Шмат у чым якасны прырост баяздольнасці савецкіх войскаў тлумачыўся тым, што, акрамя кіравання працэсамі ўнутры узброеных сіл, мікалай васільевіч агаркаў з 1974 года быў прызначаны на пасаду старшыні дзяржаўнай ваенна-тэхнічнай камісіі. Фактычна дзякуючы гэтаму ведамству быў забяспечаны унікальны, строгі і бескампрамісны працэс ваеннай прыёмкі тэхнікі.

Менавіта пад кіраўніцтвам агаркава гвтк савецкія узброеныя сілы падышлі да самым маштабным у гісторыі саюза вучэнняў з унікальнай каманднай сістэмай баявога кіравання стратэгічнага звяна (ксбу) – правобразам сучаснай аўтаматызаванай сістэмы кіравання войскамі. Варта адзначыць, што практычная рэалізацыя ксбу хоць і суправаджалася пэўнымі складанасцямі, але ў канчатковым рахунку апраўдала ўкладзеныя ў яе стварэнне сродкі. Менавіта ксбу адыграла «першую скрыпку» ў самых маштабных вучэннях «захад-81», размах і хуткасць правядзення якіх надоўга адбілі ў «партнёраў па ната» жаданне правяраць ссср на трываласць. Аператыўна-стратэгічныя вучэнні арміі і флоту ссср праходзілі ў перыяд з 4 па 12 верасня і па колькасці задзейнічаных сіл і сродкаў доўгія дзесяцігоддзі заставаліся неперасягненымі. Сто тысяч чалавек і амаль усе роду войскаў былі задзейнічаныя ў вучэннях, кульмінацыяй якіх стала высадка 7-й паветрана-дэсантнай дывізіі на адным з палігонаў пад менскам.

Забягаючы наперад, варта адзначыць, што падобных вучэнняў у краінах ната ні да, ні пасля ніхто не праводзіў і нават не планаваў. Перамога над праціўнікам, згодна з задумцы савецкіх ваеначальнікаў, дасягалася без прымянення ядзернай зброі. Вопыт, планаванне, сувязь – тры ключавых складнікаў «захад-81». Мора агню аб тым, якімі былі вучэнні «захад-81», тэлеканалу «зорка» распавёў адзін з удзельнікаў, віктар бобринский, у 1981 годзе камандзір танкавай роты, старшы лейтэнант вс ссср. «у плане насычанасці сродкамі падтрымкі гэтыя вучэнні, вядома, прыкметна адрозніваліся ад іншых.

Наколькі мне вядома, ужыты ў іх наступальны прыём, калі артылерыя пачынае падрыхтоўку наступнага раёна толькі пры выхадзе танкавай групы на дыстанцыю менш за 500 м, да гэтага часу нікім з замежных вайскоўцаў не прымяняецца і не адпрацоўваецца. Складана сказаць, колькі "ствалоў" на кожны кіламетр фронту было задзейнічана, але ў рэальных баявых умовах ўмацаваны раён праціўніка ператварылі б у пацяруху, а ацалелыя войскі былі б пазбаўленыя магчымасці аператыўна рэагаваць», – распавёў бобринский. Калі разважаць з чыста практычнай пункту гледжання, то ўсіх задзейнічаных у вучэннях злучэнняў сухапутных і авіяцыйных палкоў хапіла б не толькі для «расчысткі» і кідкі праз два танкодоступных напрамкі – северогерманскую нізіна і фульдский калідор, але і для хуткага выхаду да межаў такіх дзяржаў, як, напрыклад, партугалія. Сродкі сувязі, кіравання і аўтаматызацыі ў кантэксце «захад-81» згадваюцца не выпадкова, паколькі ў яго склад былі інтэграваныя такія сродкі кіравання, як аўтаматызаваная сістэма кіравання впс «паветра-1м» і аск спа «алмаз-3».

Вішанькай на торце эксперыментальнай асув стала сістэма кіравання фронтам «манеўр», асобныя элементы якой былі задзейнічаны для кіравання войскамі, а годам пазней, пасля ліквідацыі некаторых заўваг, у складзе адзінага комплексу былі прынятыя на ўзбраенне. «гэтыя вучэнні сталісвоеасаблівай выпрабавальнай пляцоўкай для войскаў будучыні», – тлумачыць у інтэрв'ю тэлеканалу «зорка» ваенны эксперт аляксей леонков. «акрамя маштабнага ўдару сіламі сухапутных войскаў, актыўна ўжывалася і тэсціравалі ва ўмовах, максімальна набліжаных да баявых, і высокадакладнае зброю, з якім мікалай васільевіч агаркаў надаваў вялікае значэнне», – дадаў эксперт. Натаўскія штабісты размах вучэнняў ацанілі па-свойму.

Нічога разумнага, паводле ацэнак гісторыкаў, заходні блок на центральноевропейском твд «чырвонай машыне» супрацьпаставіць не мог, і ваенныя стратэгі з зша і краін заходняй еўропы гатовыя былі ахвяраваць цэнтральнай і усходняй часткай еўропы, толькі б прадухіліць савецкі «кідок да лісабона». «стратэгі ў ната добра разумелі, што такі ўдар спыніць немагчыма. Ну не было ў іх для гэтага ні сіл, ні сродкаў. Таму ў межах фульдского калідора "абарончая" стратэгія прадугледжвала закладку 141 ядзернага фугаса магутнасцю ад 0,1 да 10 кт! гэта акалічнасць доўга хавалася, аднак такі план сапраўды існаваў», – распавёў аляксей леонков. Калі ядзерную зброю бескарысна асобная ўвага ў ходзе вучэнняў «захад-81» маршал агаркаў надаваў верталётах армейскай авіяцыі, «на плечы» якіх ўскладаліся задачы па непасрэднай падтрымцы войскаў.

Высокадакладнае неядерное ўзбраенне, у тым ліку авіяцыйнае, спалучалася са «вспарыванием» абароны праціўніка сістэмамі рэактыўнага залпавага агню, артподготовкой «прама пад носам» у надыходзячых сухапутных войскаў і танкавым таранам. Ваенны гісторык ігар шацкі, камандзір танкавай роты ў складзе 2-й гвардзейскай танкавай арміі гсвг, распавёў у інтэрв'ю тэлеканалу «звезда» аб тым, што ў выпадку такога нападу войскі ната маглі адбівацца ўсяго некалькі сутак. «наколькі я памятаю, праз год ці два пасля гэтых вучэнняў былі праведзены і іншыя. Называліся яны "шчыт-82".

Там адпрацоўваўся сцэнар полномасшатбной ядзернай вайны, якая закранае тэрыторыю еўропы. Калі памяць мне не змяняе, на ўсё пра ўсё адводзілася да сямі гадзін. Што тычыцца вучэнняў "захад-81", то ў гэтым выпадку выкарыстанне ядзернай зброі не дапушчалася, а на актыўную абарону, па падліках натаўскіх аналітыкаў, адводзілася трое, максімум чацвёра сутак. Затым трэба было задзейнічаць адзін з двух сцэнарыяў: альбо ўводзіць у бой рэзервы, альбо здавацца», – распавёў шацкі.

«захад-81» явілі заходняму свету такі ваенны таран з чырвонай зоркай на корпусе, які, выяўляючыся простай мовай, проста быў не па зубах блоку ната. Галоўным фактарам, дзякуючы якому «захад-81» быў ацэнены замежнымі спецыялістамі як «вельмі паспяховы ў выпадку пачатку баявых дзеянняў», стала выкарыстанне сучаснага ўзбраення і тэхнікі на мяжы магчымасцяў. Заходніх «партнёраў» жа раз і назаўжды стала ясна, што нават без выкарыстання ядзернай зброі і яго разбуральнай сілы савецкі саюз быў у стане ўціхамірыць любога агрэсара. Процівагу на фоне унікальных аператыўна-стратэгічных вучэнняў у ссср замежныя «практыкаванні са зброяй» выглядаюць адрузлае.

Калі-небудзь разумную канкурэнцыю савецкім вучэнняў зша і краіны ната змаглі дасягнуць толькі пры арганізацыі ваенна-марскіх вучэнняў rimpac, у ходзе якіх, акрамя вмс, некалькіх дзяржаў задзейнічаць наземныя сілы. У адрозненні ад «дэманстрацыі рашучасці» расейская армія і флот актыўна адпрацоўваюць не проста ўзаемадзеянне ўсіх родаў войскаў, але і з кожным разам робяць працэс «прымусу да міру» хутчэй. Важным акалічнасцю ў гэтым выпадку з'яўляецца цікавасць краін ната да якія праводзяцца ў расіі ваенных манеўраў. Эксперты тлумачаць, што з пачатку 2010 года любыя камандна-штабныя вучэнні для сродкаў разведкі краін ната сталі загадкай ў сувязі з пераходам на новыя сродкі сувязі і алгарытмы кіравання войскамі.

«калі ўзяць, напрыклад, "каўказ-2012", то пра падрабязнасці гэтых вучэнняў усе вайскоўцы за мяжой ведаюць пераважна з выпускаў навін і інтэрнэту, паколькі падчас гэтых скшу ўжываліся найноўшыя ізаляваныя сістэмы сувязі і кіравання. Калі перавесці з тэхнічнага мовы на чалавечы, то, па сутнасці, над раёнам правядзення вучэнняў быў створаны радыёэлектронны купал, які ніхто "з боку" не мог ні "прабіць", ні праслухаць», – патлумачылі тэлеканалу «зорка» прадстаўнікі аднаго з прадпрыемстваў впк. Варта дадаць, што па долі сучаснага ўзбраення і сродкаў кіравання, а таксама па колькасці асабістага складу лёсавызначальныя вучэнні «захад-81» ўдалося перасягнуць толькі ў 2014 годзе. У ходзе раптоўнай праверкі войскаў і вучэнняў «усход-2014» было задзейнічана 150 тыс.

Вайскоўцаў, 1,5 тыс. Танкаў, 70 караблёў і 120 самалётаў.