Чаму СССР распаўся так лёгка і чаму гэта нас да гэтага часу хвалюе

з моманту распаду ссср прайшло ўжо амаль трыццаць гадоў, але ў большасці расейцаў, хто заспеў гэты перыяд, не праходзіць настальгія па тых часах. Вядома, можна выказаць здагадку, што справа ў ідэалізацыі эпохі, калі гэтыя людзі былі маладыя. Але тады незразумела, чаму сёння амаль з такой жа цеплынёй адклікаюцца аб савецкім саюзе зусім маладыя людзі, многія з якіх пры ссср або пешшу пад стол хадзілі, ці нават яшчэ не нарадзіліся. Наўрад ці ў большасці з іх прычына гэтай настальгіі ў тым, што, да прыкладу, туркменія, грузія ці эстонія больш не з'яўляюцца часткамі аднаго з імі дзяржавы. Думаю, яна ў большай ступені звязаная з тым, што савецкі саюз быў адным з двух палюсоў біпалярнага свету, адной з дзвюх дзяржаў, кіраўнікоў сусветным парадкам.

Расею 90-х, якая стала правапераемніцай ссср, нават і блізка нельга параўнаць па сваёй значнасці з савецкім саюзам. І людзі адчуваюць настальгію не па самому савецкаму саюзу, а па той моцы, якой ён валодаў, па той сацыяльнай справядлівасці і роўнасці, якія былі падмуркам яго ідэалогіі. Вядома, нельга сказаць, што гэта было грамадства ўсеагульнай справядлівасці і роўнасці, але вельмі хочацца верыць, што ў вялікай ступені гэта так і было. Не буду паўтараць за тымі, хто кажа, што савецкі саюз разваліў гарбачоў, ці што гэта зрабілі тры чалавекі, якія падпісалі ў беларускіх лясах нейкую там паперку. Ім гэта было б проста не па сілах.

Яны - гэта выніковая форма не адзін год формировавшегося ўтрымання эліт.

А калі капнуць зусім глыбока, то, як мне здаецца, праблемы ў ссср пачалі фарміравацца яшчэ пры яго стварэнні. Дапускаю, што ў стваральнікаў не магло быць іншага выйсця, акрамя як стварыць з абломкаў расійскай імперыі, адміністрацыйна якая складалася з губерні, саюз нацыянальных рэспублік. Пры гэтым вялікая частка з гэтых 15 рэспублік (спачатку з было ўсяго чатыры) не мелі ніколі раней нават намёку на дзяржаўнасць. Саюзных рэспублік стала 15, але дакладна з тым жа поспехам іх магло быць 3 або 33.

Гэта зараз нам здаецца натуральным гэта дзяленне на рэспублікі, так і межы здаюцца цалкам лагічнымі, але ж часам іх праводзілі па чыёй-то капрызе або з імгненных меркаванняў. Узяць, да прыкладу, данецкую вобласць, входившую ў склад украінскай сср. Яе скроили з кавалачкаў трох адміністрацыйных адзінак – екацерынаслаўскай і харкаўскай губерняў, а таксама вобласці войскі данскога. Каб зрабіць пераважна аграрную украіну больш за прамысловай, вырашылі разбавіць сялянскае насельніцтва пралетарыятам.

Данбас валявым рашэннем далучылі да украіне, што амаль праз стагоддзе прывяло да ўзброенага канфлікту. Прыкладна тое ж самае адбывалася і на каўказе, і ў іншых рэгіёнах. Карані многіх міжнацыянальных і міждзяржаўных постсавецкіх канфліктаў ўзніклі з-за няўмелага адміністрацыйнага дзялення пры стварэнні першага ў свеце сацыялістычнай дзяржавы. Злучаныя штаты, дзе таксама пражывае шмат народнасцяў, наўрад ці распадуцца пад націскам нацыянальна-адміністрацыйных фактараў, бо гэтая краіна не падзелена па нацыянальнай прыкмеце. Кожны амерыканскі штат з'яўляецца шматнацыянальным, тут немагчыма правесці нацыянальныя межы.

Па вялікім рахунку, гэта паўтор прылады расійскай імперыі. Хоць і імперыя, як вядома распалася зусім не з-за гэтага. Савецкі саюз жа быў уладкаваны па-іншаму. У кожнай рэспубліцы былі свае органы ўлады, якія нагадваюць органы ўлады асобных дзяржаў.

Свае парламенты, урады, міністэрства. Ды яшчэ і прадугледжанае савецкімі законамі права гэтых рэспублік на самавызначэнне, якім яны рана ці позна скарысталіся б (і скарысталіся). Сама назва нашай краіны «саюз рэспублік», хай нават савецкіх і сацыялістычных, нагадвае які-то клуб па інтарэсах, які можна лёгка ўвайсці і так жа лёгка з яго выйсці. І гэтага не адбывалася да таго часу, пакуль савецкі саюз быў моцным і магутным.