У мінулым годзе Украіна спрацавала ў «мінус»

На тыдні дзяржаўная служба статыстыкі украіны паведаміла, што ў мінулым годзе зафіксавана адмоўнае сальда знешнегандлёвага балансу. Ўкраінскі імпарт перавысіў экспарт на $2,6 млрд. У адрозненне ад цяперашняга гаротнага выніку ў 2016 годзе укргосстат даваў справаздачу пра знешнегандлёвы прафіцыт у $0, 54 млрд. Характэрна, што па таварных пазіцыях імпарт сягоння перавысіў экспарт на $6, 33 млрд.

(рост дэфіцыту ў 2,2 разы ў параўнанні з 2016 годам). Сумную карціну некалькі скрасил ўзрослы экспарт ўкраінскіх паслуг, але ён не змог выцягнуць з мінусу знешнегандлёвы баланс краіны. Як еўропа перамагла украіну палічыўшы і прослезившись, украінскія эксперты ўспомнілі нядаўні даклад еўрасаюза «аб ажыццяўленні пагадненняў аб свабодным гандлі». Гаворка там ішла пра ўсіх партнёрах ес (гэта 30 дзяржаў свету, у тым ліку і размешчаных далёка за межамі еўропы), але ў кіеве звярнулі ўвагу на лічбы, якія тычацца сваёй краіны. Яны выразна паказалі: ад які ўступіў з 1 студзеня 2016-га года ў дзеянне пагаднення аб паглыбленай і ўсёабдымнай зоне свабоднага гандлю паміж украінай і еўрапейскім саюзам еўрапейцы атрымалі ў дзевяць разоў больш выгады, чым украінцы. За час дзеяння пагаднення экспарт тавараў і паслуг з еўропы на украіну вырас на 17,6%.

У сваю чаргу ўкраінскія пастаўкі ў ес падраслі толькі на 1,9%. Гэтак сціплы вынік ўкраінскіх знешнегандлёвых аперацый складальнікі дакладу патлумачылі тым, што эканоміка на украіне толькі пачала сваё аднаўленне. Эксперты ў кіеве адзначылі іншую прычыну дысбалансу ў гандлі з еўропай. Калі украіна практычна адкрыла свой рынак для ес, то ў адказ ёй паставілі сур'ёзныя перашкоды ў выглядзе розных квот на прадукцыю сельскай гаспадаркі (сёння асноўны рэсурс украінскага экспарту). Як правіла, гэтыя квоты сканчаюцца на працягу паўгода або нават першага квартала. Затым пачынаецца гандаль з налічэннем пошлін, што робіць ўкраінскую прадукцыю неканкурэнтнай.

Пра гэта ўжо шмат напісана. Аднак брусэль на квотах не спыняецца і шукае новыя спосабы для абароны свайго рынку. У цяперашнім студзені, напрыклад, жыхары ўкраінскіх сеў нечакана для сябе даведаліся, што з новага года па патрабаванні чыноўнікаў ес краіна перайшла на еўрапейскія стандарты якасці малочнай прадукцыі. Гэтыя стандарты дапускаюць для рэалізацыі, як харчовы тавар, малако толькі трох відаў: экстра-класа, вышэйшага і першага класаў. Малако, якое пастаўляюць на перапрацоўчыя заводы ўкраінскія сяляне, адносіцца да другога гатунку. Гэта самае нізкаякаснае сыравіну.

Практычна ва ўсім свеце з яго забаронена вырабляць малочныя прадукты. Яго прымаюць толькі для таго, каб рабіць корму для жывёл. Між тым, другараднага малака на ўкраінскім рынку амаль 75%. За кошт яго продажу трымаецца эканоміка сельскіх падворкаў. Увядзенне забароны пагражае развалам цэлай галіны гаспадаркі.

Малако нізкага гатунку прыцягвае перапрацоўшчыкаў сваёй закупачнай цаной. Яна на 30-40% ніжэй у параўнанні з коштам прадукцыі, якая пастаўляецца буйнымі фермерскімі гаспадаркамі. Аднак і прэтэнзіі да якасці сельскай малака вельмі сур'ёзныя. Спецыялісты адзначаюць, што «большасць сялян не выконваюць элементарных правілаў гігіены. Дояць кароў бруднымі рукамі, малако наліваюць у посуд, якая стаіць прама пасярод двара.

У яго нярэдка трапляюць мухі або восы. У дадатак, такое малако часцяком разводзяць вадой і дадаюць антыбіётыкі, каб яно даўжэй не псавалася». Пра гэта казалі і пісалі даўно, але дзяржава нічога не зрабіла, каб змяніць сітуацыю. Грошай на дапамогу прыватным падворкам у казне няма. Адзінае, на што адважыліся ўлады ў кіеве пад ціскам масавых пратэстаў сялян, – увядзенне новых нормаў якасці адклалі да 1 ліпеня. Наўрад ці за гэты час што-нешта зменіцца.

Летам на выпасу пойдзе «вялікае малако», і праблема абвострыцца яшчэ больш, чым у шокавым студзені. Выпадак з украінскімі аграрыямі паказаў, што эўразьвяз зусім не цікавяць ўнутраныя праблемы украіны. Каб адпавядаць высокім еўрапейскім стандартам, яна павінна вырашыць іх сама. Эксперты прагназуюць далейшы спад на фоне правалу ў знешнім гандлі на украіне нясмела загучалі галасы аб стратах ад страты расійскага рынку. У канцы мінулага года, выступаючы на канферэнцыі fitch ratings, першы віцэ-прэм'ер і кіраўнік мінэканомікі сцяпан кубіў ацаніў гэтыя страты ў паўнавартасныя 15 мільярдаў даляраў.

Сваё паведамленне кубіў суправадзіў звыклай для украіны рыторыкай пра «анэксію крыма і канфлікт на данбасе», аднак вымушаны быў прызнаць, што разрыў двухбаковых сувязяў каштаваў яго краіне страты 20 адсоткаў эканомікі. Гэта суправаджалася паскарэннем дэіндустрыялізацыі, узмацненнем адтоку прафесійных кадраў, стратай вялікай часткі навуковага патэнцыялу. Асацыяцыя з еўрасаюзам ніякім чынам не кампенсавалі гэтыя страты. Справа ў тым, што для еўрапейцаў галоўны сэнс асацыяцыі з украінай крыецца ў пашырэнні рынку збыту для сваёй прадукцыі, а ўкраінскія тавары там чакаюць у асноўным у выглядзе сыравіны. Шырокую вядомасць атрымала настойлівае патрабаваньне брусэля да кіева дазволіць вываз на экспарт лесу-кругляка. Менш вядома пра сітуацыю з насеннем сланечніка.

Дастаткова доўга украіна экспартавала іх у значных аб'ёмах. Потым падвысіла вывазныя пошліны на сланечнік. Яго стала выгадна перапрацоўваць на месцы. У выніку – украіна стала адным з найбуйнейшых вытворцаўі экспарцёраў сланечнікавага алею. Еўрасаюз абавязаў кіеў адмяніць экспартныя пошліны на алейнае насенне і забяспечыць свабодны вываз сланечніка.

Так пачаўся зваротны працэс. Цяпер насенне сланечніка вязуць у еўропу. Там іх перапрацоўваюць і вяртаюць назад ужо гатовым раслінным алеем. Украінцы губляюць не толькі надбаўку за глыбокую перапрацоўку сыравіны, але і пазбаўляюцца законных працоўных месцаў. Падобныя схемы як раз ствараюць той самы гандлёвы дысбаланс, які і зафіксавала цяпер украінская статыстыка.

Бо вядома, што сыравіна каштуе шмат менш гатовай прадукцыі і нават паўфабрыкатаў. А тут – суцэльны «мінус». Напрыклад, за постмайданные гады экспарт прадукцыі хімічнай прамысловасці ўпаў напалову. Кіеўскія аракулы ад прапаганды тлумачаць гэты тым, што раней украіна закупляла сыравіну для хіміі ў краінах снд (што праўда). Потым з яго рабіла мінеральныя ўгнаенні і экспартавала іх.

Цяпер гэтая схема перастала працаваць з-за ўзаемных санкцый з расеяй. Адсюль і правал у знешняй гандлі. Менш гавораць аб тым, што «ў мінус» сышлі паказчыкі па пастаўках на экспарт чыгуну і ферасплаваў, прадукцыі цэлюлозна-папяровай прамысловасці і машынабудавання. Затое на 12% вырас экспарт жалезнай руды, што толькі пацвярджае факт: украіну еўрапейцы разглядаюць у асноўным як сыравінны прыдатак сваёй эканомікі. У такой якасці цяжка разлічваць на спрыяльныя вынікі ў знешнім гандлі.

Эксперты прагназуюць, што сумны вынік, зафіксаваны укргосстатистикой, – толькі пачатак зацяжнога спаду, які ў далейшым прынясе яшчэ больш сумныя дысбалансы ў гандлёвых сувязях украіны і ес. Складана сказаць, каго цяпер будуць вінаваціць у правалах краіны кіеўскія чыноўнікі. Відавочна адно: адказ на гэта трэба шукаць у тэксце 486 артыкулаў пагаднення аб асацыяцыі з ез, якое перад падпісаннем то няўважліва прачыталі, ці то свядома паставілі краіну ў неспрыяльныя знешнія ўмовы, пагадзіўшыся на нявыгадныя рэгламенты ў гандлі. Цяпер з гэтым жыць.